Państwo Kurasikowie, czyli wspomnienie z dzieciństwa na Wysokiej pod trzynastym

 

Pochylony bez, który był już stary w latach 70. i miał się lada dzień zawalić (dlatego nie wolno było nam się na niego wdrapywać), w 2015 r. jeszcze stał

Utarło się, że listopad to miesiąc ponury i depresyjny. Nie wiem, czy dlatego, że jego początek w tradycjach ludów europejskich przejętych przez chrześcijaństwo kojarzy się ze zmarłymi, czy może dlatego owe ludy zaczęły go kojarzyć ze zmarłymi, ponieważ jest to miesiąc smutny, pochmurny i ciemny. Wspomnienie zmarłych nie musi być jednak wcale ponure. Gdyby tak było, dzieci i młodzież musiałyby wychodzić z każdej lekcji historii w nastroju smutku i nostalgii. Zmarli byli jacy byli, nikt nie był idealny, każdy żył tak jak umiał i tak jak mógł. Możemy ich wspominać na różne sposoby, a upływ czasu sprawia, że nabieramy do tych wspomnień dystansu. Nasze własne doświadczenia zmieniają nasze podejście do ludzi i wydarzeń. Niestety nie mamy żadnej gwarancji, że ten nowy punkt widzenia zbliża nas do jakiejś obiektywnej prawdy o wspominanych ludziach. Te sprawy zawsze będą kwestią subiektywnego nastroju wspominającego. 

Przypomniało mi się podwórko na Wysokiej pod trzynastym w Łodzi, gdzie mieszkałem z rodzicami i dziadkami (rodzicami ojca, potem tylko z babcią, bo dziadek Stefan zmarł w 1971). Mieszkaliśmy w oficynie, czyli w kamienicy w podwórku. Te kamienice, czyli frontowa i oficyna, to był świat, jakich już nie ma (chyba, że gdzieś jeszcze ludzie tak żyją, tylko ja o tym nie wiem). Wszyscy się znali, mówili sobie "dzień dobry", zamieniali kilka uprzejmych słów, pomagali sobie. Takie opinie możemy znaleźć wśród nostalgicznych komentarzy starszych użytkowników mediów społecznościowych. Nikt jednak nie wspomina, że równocześnie co jakiś czas wybuchały międzysąsiedzkie awantury, gdzie przy okazji sprzeczki o coś błahego sąsiadka sąsiadce potrafiła wywlec brudy sprzed czterdziestu lat! Plotki natomiast były podwórkową duchową strawą powszednią. Po chwili serdecznej rozmowy z lokatorką sąsiedniego mieszkania, uśmiechnięta sąsiadeczka nie zostawiała na niej suchej nitki w rozmowie z lokatorką z piętra wyżej. A my, dzieci, to wszystko obserwowaliśmy i w ten sposób kształtował się nasz sposób postrzegania świata. Mój ukształtował się tak, że z ogromną ulgą przywitałem przeprowadzkę w wieku 12 lat do bloku na osiedlu Widzew-Wschód. Oczywiście radością było mieć własną wannę z ciepłą wodą i sedes w mieszkaniu, ale ulgę przynosiło też wydostanie się właśnie z tego nieco dusznego układu. 

Po latach wspominam to życie na Wysokiej z pewną nostalgią, ale go nie idealizuję. Ponieważ jednak zawsze staram się pojąć ludzkie motywy, czy raczej zautomatyzowane mechanizmy, które ludzkim zachowaniem kierują, pewne osoby zacząłem postrzegać nieco mniej krytycznie. 

Państwo Kurasikowie (niestety nie pamiętam ich imion) byli niewątpliwie osobami na podwórku ważnymi. Było to małżeństwo albo w wieku moich dziadków, albo nawet starsze. Do dziś mam przed oczami tęgawą panią Kurasikową z pofarbowanymi na czarno krótkimi włosami siedzącą na leżaku i rozprawiającą z sąsiadkami (czasami tez z moją babcią). Był bowiem taki zwyczaj, że kiedy robiło się cieplej na dworze, kobiety z obu kamienic wynosiły krzesła, stołki, taborety lub maleńkie taboreciki, na których siadały pod oknami na parterze w pobliżu drzwi wyjściowych z klatki schodowej naszej oficyny na podwórko. Pani Kurasikowa wyróżniała się na tle tego towarzystwa właśnie swoim pasiastym leżakiem. Kobiety popijały herbatkę, czy co tam miały w kubeczkach i szklankach, choć na pewno nie alkohol. Tylko jedna starsza pani czasami zdradzała stan wpływu alkoholu, ale generalnie pijaństwo było domeną mężczyzn. Sąsiadki pod przewodnictwem "starej Kurasikowej" potrafiły tak przesiedzieć całe popołudnie do późnego wieczora, choć tutaj zastanawiam się, czy tak naprawdę było. Prawdopodobnie to pani Kurasikowa tak spędzała całe popołudnie, a młodsze sąsiadki tylko się zmieniały przy jej leżaku, bo przecież każda miała mnóstwo obowiązków. 

Państwo Kurasikowie mieli syna w Ameryce, co sprawiało, że na początku lat 70. dostawali paczki z kapitalistycznego raju. Nie pamiętam, żeby pani Kurasikowa kiedykolwiek mówiła, czym się jej syn konkretnie zajmuje, ale sam fakt, że mieszka w Stanach Zjednoczonych podkreślała na każdym kroku, co dodatkowo chyba podnosiło jej pozycję towarzyską na podwórku. 

Pana Kurasika chyba nie lubił dosłownie nikt. Przynajmniej takie wrażenie odcisnęło się w mojej pamięci. Chyba nawet pani Kurasikowa pana Kurasika nie lubiła, bo nigdy się przy ludziach do niego nie odezwała uprzejmnie, albo choćby neutralnie, tylko zawsze z przekąsem lub warknięciem. Pan Kurasik natomiast wzbudzał strach dzieci i nienawiść młodzieży (tzn. nastolatków). Do dziś mam jego obraz przed oczami, jak stoi w drzwiach naszej oficyny twarzą do podwórka i pali papierosa. Można powiedzieć, że było to jakaś ikona tej naszej kamienicy, niczym graffiti namalowane na ścianie. Kiedy by się nie schodziło po schodach zawsze można było być prawie pewnym, że na dole w drzwiach będzie stał "stary Kuras" i będzie kopcił śmierdzącego sporta. Kiedy się skądś wracało, też było prawdopodobne na 90%, że trzeba się będzie mu ukłonić, bo będzie stał w tych drzwiach. 

Nie był lubiany przez nikogo z młodszego podwórkowego pokolenia, ponieważ wszystko mu przeszkadzało. Bawimy się z grupą dzieciaków i można postawić pieniądze na to, że Kurasik zaraz podejdzie i nas za coś opieprzy. Najczęściej, że za głośno, albo że np. piasek rozsypujemy, albo że zwisamy na trzepaku i w ten sposób ów trzepak zepsujemy. A jeśli na przyszedł się bawić jakiś kolega z innego podwórka, choćby spod piętnastki lub jedenastki, było pewne, że pan Kurasik podejdzie i takie dziecko przepędzi. To zachowanie było chyba u niego kompulsywne. Jako dzieci bardzo się go baliśmy, natomiast nastoletnie łobuziaki, jak bracia R. z mojego piętra, czy Mirek G. z piętra niżej miewali już z nim poważne scysje. Potrafili mu ostro odpyskować, a nawet poszarpać. Nie pamiętam który z nich chwycił kiedyś pana Kurasika za jego starcze ramiona i mocno potrząsnął. Na szczęście nikt się nie posunął w agresji do czynów bardziej brutalnych. Ponieważ jako dziecko przyjmowałem narrację starszych, mimo, że pana Kurasika się bałem i wolałem go nigdy nie spotykać, cielesny i werbalny atak na starego człowieka uważałem za coś potwornego i starszego nastoletniego sąsiada od tamtej pory uważałem za niebezpiecznego łobuza. 

Oderwaniem od codziennej rutyny palenia papierosów w drzwiach kamienicy i strofowania dzieci była dla pana Kurasika obserwacja mężczyzn naprawiających samochody i motocykle. Nie sądzę, żeby się na tym znał, ale znowu można było być pewnym, że jeżeli sąsiedzi, którzy mieli samochody, wyjdą na podwórko i otworzą maski swoich wehikułów, albo jeśli zanurkują pod podwozie, pan Kurasik drobnym krokiem opuści swoje stanowisko w drzwiach i podejdzie obserwować proces naprawy. Tak sobie dzisiaj myślę, że m.in. brało się to z przekonania, że mężczyzna musi się interesować męskimi sprawami, a przecież nic nie było bardziej męskiego niż motoryzacja! 

Potem, kiedy Mirek S. z parteru z "przejściówki" łączącej oficynę z kamienicą frontową i Zbyszek W. z parteru tej ostatniej kupili sobie enerdowskie emzety (MZ), potężne motocykle z przednią lampą umocowaną na sztywno w jednej obudowie z bakiem, przy których SHLka mojego wujka Julka wydawała się jakimś motorowerem, pan Kurasik podchodził do Zbyszka, który coś grzebał przy swojej maszynie, uważnie się przyglądał i mądrze kiwał głową. Czasami zadawał "mechanikom" jakieś pytanie, które wskazywało na to, że jednak się na budowie tych maszyn nie zna, ale że się bardzo, ale to bardzo interesuje. 

I tak sobie myślę, że pan Kurasik nie był wcale złym człowiekiem, tylko ofiarą pewnych przyzwyczajeń, przywiązania do panującego we wcześniejszych czasach modelu zachowania człowieka starszego, tzn. kogoś, kto nie tylko ma prawo, ale wręcz obowiązek strofować młodych, bo rolą starszych jest wychowywać młodzież, która w przeciwnym wypadku stoczy się i skończy w kryminale. 

Pani Kurasikowa, zgrywająca wielką damę i królową podwórka też cierpiała na przypadłości starczego wieku i nie mam tu na myśli tylko szeregu chorób, jakimi licytowały się sąsiadki podczas letnich podwórkowych nasiadówek. Kurasików np. nikt nigdy nie widział na ulicy czy w sklepie. Właściwie chyba nawet nie przekraczali linii wyznaczonej przez drzwi naszej oficyny, na wprost której stał chylący się ku upadkowi bez. Plotkarki mówiły, że Kurasikowa się po prostu boi wyjść na ulicę, bo jest tam niebezpiecznie. Wszędzie czyhają złodzieje i bandyci. Ale z panią Kurasikową można było mimo wszystko normalnie porozmawiać, natomiast z panem Kurasikiem jakąś normalną konwersację prowadził chyba tylko pan Głowacki z pierwszego piętra, facet mniej więcej w wieku mojego ojca. Chyba właśnie Głowaccy robili Kurasikom zakupy. 

Mam też swój powód, żeby dobrze wspominać panią Kurasikową. Otóż czasami zupełnie bez okazji pani Kurasikowa lubiła mi dać jakiś drobny prezencik, np. jakąś blaszkę w kształcie pieska. Raz dostałem od niej paczkę, którą dzisiaj porównałbym do maleńkiego kartonu z napojem ze słomką. Tyle, że nie było tam słomki, a w środku nie było napoju, tylko drobne płatki czegoś żółtego i słodkiego. Nie przypominało to ani ciastek, ani cukierków, smak miało nieco dziwny w porównaniu ze wszystkim, co do tej pory jadłem, ale owe płatki skonsumowałem sypiąc je sobie z otwartego kartonika do ust. O ile dobrze pamiętam, chyba tylko mój ojciec zorientował się co to może być, bo niestety nikt w rodzinie nie rozumiał angielskich napisów. Wszystkie prezenciki, jakie dostawałem od pani Kurasikowej były bowiem z Ameryki! Musiało minąć kilka lat, bo mieszkaliśmy już na Elsnera, kiedy w polskich sklepach pojawiły się Corn Flakesy, czyli kukurydziane płatki śniadaniowe. Chyba byłem już w VII klasie, kiedy po raz pierwszy ciotka Irena poczęstowała mnie takimi płatkami wsypanymi do mleka. Wtedy też sobie skojarzyłem, że ten kartonik od pani Kurasikowej sprzed lat zawierał właśnie płatki kukurydziane! Pamiętam jednak doskonale, że te amerykańskie były zdecydowanie drobniejsze i zawierały znacznie więcej cukru niż te nasze. 

Ha! Pani Kurasikowa była też pierwszą osobą, która mówiła do mnie nie "Stefanku", "Stefciu" czy "Stefku", ale "Steve"! Później niektórzy koledzy i koleżanki tak na mnie mówili, również niektórzy anglojęzyczni znajomi. Ale to nie oni byli pierwsi, którzy tak mnie nazywali. Pierwsza była pani Kurasikowa z ulicy Wysokiej, która nazwała mnie "Stevem". Wiecie, tak z amerykańska.