Estetyka czy wolność?

Oak Park Woman Faces 93-Days in Jail For Planting Vegetable Garden: MyFoxDETROIT.com

W czasach komunizmu teatr telewizji przedstawił sztukę, której tytułu ani autora niestety nie pamiętam, choć pamiętam, że grał w niej Bronisław Pawlik, w której głównym problemem było to, że lokatorzy pewnego mieszkania w bloku nie przyozdobili balkonu swojego mieszkania w sposób nakazany przez władze osiedla. Wszyscy mieli mieć takie same rośliny, bo blok z zewnątrz musi się prezentować estetycznie.

W Oak Park, Michigan, całkiem współcześnie miasto prześladuje rodzinę, która urządziła ogródek z organiczną uprawą warzyw przed domem, a więc od ulicy (front yard), a nie z tyłu.

Tylko jednemu sąsiadowi to się nie podoba (i podejrzewam, że to on podkablował rodzinę Bassów do władz miasta). Nikt inny nie ma nic przeciwko. Kiedy jednak do akcji wkroczyły władze miejskie, trzeba było zapłacić mandat, a wkrótce będzie rozprawa w sądzie i to taka, jaką znamy z amerykańskich filmów, czyli z ławą przysięgłych. Miejski planista, Kevin Rulkowski, twierdzi, że miasto nie chce takiego ogródka w tym miejscu, ponieważ nie jest „odpowiedni” (suitable). Kiedy dziennikarka pyta, co to znaczy „odpowiedni”, ten powołuje się na słownik Webstera i odpowiada, że „powszechny” (common). W wersji Webstera, jaką posiadam, nie ma akurat słowa „common” przy definicji „suitable”, ale być może w jakiejś innej jest, bo istnieją bodaj cztery różne wydawnictwa, które roszczą sobie pretensje do dziedzictwa dziewiętnastowiecznego leksykografa Noaha Webstera.

Osobiście jestem za wolnością jednostek i za prawem „wolnoć Tomku w swoim domku” o ile nie chodzi o hałas nie pozwalający sąsiadom spać. Wszelkie próby narzucenia ludziom na ich prywatnych posesjach jakichś urzędniczych ustaleń wzbudzają we mnie odruch buntu. Sytuacja z polskiej sztuki z okresu komunizmu i współczesnej Ameryki, która wszak nadal żyje swoją legendą kraju indywidualnych swobód, jest w tym wypadku bardzo podobna. Urzędnik z odrobiną władzy wykorzystuje ją jak tylko może… bo może.

Nie byłbym jednak sobą, gdybym nie spróbował zrozumieć drugiej strony. Kiedy wjeżdżamy np. na jakieś niemieckie osiedle, często (choć też wcale nie zawsze!) uderza nas bardzo estetyczna jednolitość zarówno w architekturze, jak i w szczegółach typu podobne ogródki, dekoracje itp. Mówimy wtedy z podziwem „ależ to jest zdyscyplinowany naród i jakież ma poczucie wspólnej odpowiedzialności za wygląd swojego osiedla”. Nie wnikam w szczegóły, ale nasz stereotyp na temat Niemców każe nam wierzyć, że tam jeżeli władza coś każe, to obywatel to robi bez gadania. Tak czy inaczej, osiedle takie wygląda ładnie.

Kontrastem dla niego są np. brazylijskie favele, gdzie każdy buduje tak jak chce, a estetykę nikt się nie troszczy. W Brazylii chodzi o ludzi niezamożnych. Sięgnijmy więc po przykład Polski. Jadąc po naszym kraju bardzo często spotykamy wybujały indywidualizm ludzi zamożnych. Można więc spotkać obok siebie domy z zupełnie „innych bajek”, choć z kolei równie śmieszne jest dość zwarte osiedle „dworków-potworków” (choć przecież tradycyjne polskie dworki są przeurocze!). Architekt obserwujący z okien samochodu dość gęstą zabudowę, w której każdy dom reprezentuje odmienny styl, łapie się za głowę i drze włosy z rozpaczy nad czymś tak nieestetycznym.

Może więc skłaniać ludzi do tego, żeby pomyśleli w całości, o tym, żeby nie tylko ich dom był piękny, ale żeby był również częścią jakiegoś piękna szerzej pojętego. Namawiać, perswadować, tłumaczyć zawsze można. Pytanie jednak brzmi, od kiedy można obywatela karać za to, że swój dom i ogród urządził inaczej niż sąsiedzi. Czy estetyka jest kryterium wystarczającym, żeby mu podporządkować wolność jednostki. Oczywiście istnieją sytuacje, gdzie wolność jednostki musi być poświęcona – np. w czasie zagrożenia wojną, klęską żywiołową, czy jakąkolwiek inną siłą wyższą. Czy jednak chęć urzędników do urządzenia miasta wg swojego wyobrażenia piękna jest wystarczającym powodem, do prześladowania ludzi, których jedynym wykroczeniem było założenie ogrodu warzywnego od strony ulicy? Tutaj wydaje mi się, że urzędnicze dążenie, które pod każdą szerokością geograficzną wydaje się podobne,  do uniformizacji, zglajszachtowania obywatela redukując go do jednostki statystycznej, jest chyba immanentną cechą urzędniczej mentalności.

Zostawmy jednak urzędników. Zasadnicze pytanie bowiem nadal brzmi „estetyka czy wolność”?