Próby balansowania na linie w okresie żałoby

Czytam artykuł na temat wypowiedzi Olgi Tokarczuk dla „New York Times”, profesora Wiktora Osiatyńskiego i Wojciecha Eichelbergera i mimo, że moje poglądy na temat przyszłości Polski są dość zbliżone, coś mi jednak zgrzyta. Również uważam, że udział uwagi narodu zwróconej ku przyszłości powinien być większy niż uwagi zwróconej ku przeszłości. Nie zgadzam się jednak wcale z tym, że powinniśmy przestać budować swojej tożsamości wobec powstań i klęsk. Jak się okazuje, tylko one nas (na bardzo krótko, ale jednak) jednoczą. Moim marzeniem byłoby określenie jakiegoś wspólnego pozytywnego celu, np. zbudowanie najlepszego systemu szkolnictwa na świecie, i poświęcenie mu wspólnej energii narodu. To jest jednak utopia, bo cele mamy różne i tylko kompromis ścierających się kierunków działania może nas utrzymać jako całość. Wspólne wspomnienia jednak są już niezmienne i zawsze wszyscy możemy do nich wrócić. Nie jestem oczywiście naiwny, ich ocena też będzie się różnić w zależności od człowieka i w zależności od zmieniających się czasów. Niemniej, pamięć historyczna, czy tego chcemy, czy nie, tworzy mem, który nas jednoczy. A że nasza historia obfituje w klęski, to i klęski wspominamy. Klęski są mniej kontrowersyjne niż zwycięstwa, bo kiedy ktoś mówi np. o sukcesie nowoczesnej polskiej myśli politycznej podczas Sejmu Czteroletniego, to zaraz ktoś może przytoczyć setki argumentów przeciwko takiej dumie, bo przecież zaraz nastąpił drugi rozbiór Polski. Jeśli kogoś rozpiera duma z powodu wiktorii pod Grunwaldem, ktoś trzeźwy od razu powie, że przecież ta bitwa nic nam faktycznie nie dała, bo nawet Pomorza wtedy nie odzyskaliśmy, ani nie zdobyliśmy Malborka. Sukcesy są zawsze dyskusyjne, natomiast klęski, jakkolwiek interpretowane, czy jako bohaterstwo, czy głupota, klęskami pozostają, są przeżyciami traumatycznymi, a te zapadają w pamięć. Paradoksalnie stanowią o wiele pewniejsze spoiwo narodu niż sukcesy.

To taka sobie pierwsza myśl, jaka mi przyszła do głowy po przeczytaniu tych opinii, szczerze mówiąc dość wyświechtanych i nudnych, choć co do meritum jestem za – myślmy i budujmy przyszłość. Nie uciekajmy od klęsk, tak samo jak nie uciekajmy od mówienia o śmierci, bo unikanie rzeczywistości nie oznacza, że ona przestała istnieć. Rzecz tylko w tym, żeby nie budować mentalności, w której klęska jest czymś pożądanym, albo nieuniknionym. To byłaby dopiero głupota. Fakt natomiast, że czcimy przegranych nie jest sam w sobie niczym złym.

Tymczasem trwa festiwal triumfalizmu tych, którzy się uważają za jedynych depozytariuszy „prawdziwej” polskości i za jedynych szczerze cierpiących i opłakujących zmarłych w katastrofie smoleńskiej. Jak już pisałem, po śmierci Papieża było podobnie. Telewizja nagle została opanowana przez dziennikarzy z jednej opcji światopoglądowo-politycznej. Ci z przeciwnej mniej lub bardziej szczerze przyłączają się do chóru opłakujących, ale nie pozostają bezkarni. Ich hipokryzja jest już stanowczo piętnowana. Triumfujący zwolennicy PiS nie przepuszczają okazji do wypominania podłych zachowań dziennikarzy i polityków wobec zmarłego Prezydenta. Trzeba powiedzieć otwarcie – to jest prawda. Sposób traktowania polityków z obozu braci Kaczyńskich i ich samych był zawsze jednoznacznie negatywny. Przerywano im wypowiedzi, wykorzystywano każdą sztuczkę socjotechniczną, żeby ich ośmieszyć. Chociaż nigdy zwolennikiem PiSu nie byłem, zachowania pewnych dziennikarzy mnie drażniły, bo po prostu nie cierpię brutalnego chamstwa. Jeszcze w latach dziewięćdziesiątych, kiedy większość z nas uważała (i myślę, że nadal uważa), że Andrzej Lepper to, delikatnie mówiąc, mało ciekawa postać polskiej polityki, myślałem, że szlag mnie trafi, jak Żakowski z Najsztubem zaczęli się nad nim pastwić z pozycji jak to my „inteligenci” pokażemy jaki to „kmiot”. Nie cierpię takich metod i już. Tymczasem zmarłego prezydenta, który może nie był wybitnym mówcą ani postacią, której specjalnie zależało na dobrym wypadaniu w mediach, ale o niebo przewyższał klasą wyżej wspomnianego polityka, dziennikarze traktowali w taki sam niewybredny sposób. I to jest niezaprzeczalny fakt – można wejść na YouTube i pooglądać pajaców ze „Szkła kontaktowego”.

Problem jest jednak i po drugiej stronie. Z dzieciństwa pamiętam sytuacje, kiedy silniejsi chłopcy dokuczali słabszym. Kiedy nauczycielka coś takiego dostrzegała, łobuzy miały ciężki żywot (nie tak jak dzisiaj). Korzystając z chwili ochrony ze strony pani, ofiara do końca lekcji triumfowała i rzucała z wyraźną satysfakcją oskarżenia (słuszne) na prześladowców. Problem w tym, że lekcje się kończyły i trzeba było iść do domu, a silniejsi chłopcy nadal byli silniejsi. Trzeba przyznać, że w tamtych czasach autorytet nauczycielki wywoływał trwalsze skutki niż teraz i prześladowany na dłużej miał spokój. Czym bliżej naszych czasów tym gorzej – prawdopodobnie dzisiaj słabsze dziecko częściej się boi poskarżyć na prześladowców, bo wie, że opieka pani jest wątpliwa i trwa tylko do dzwonka. W świecie polityki sprawa jest jeszcze bardziej beznadziejna – takiej pani po prostu w ogóle nie ma!

Obecnie zwolennikom PiS wydaje się, że taką opiekuńczą nauczycielką jest opinia publiczna, że jeśli mają do swojej dyspozycji telewizję, to mogą wreszcie wyrzucić z serca wszystko, co myślą, a opinia publiczna bezkrytycznie to przyjmie. Skończy się żałoba i okaże się, że żyjemy w innym świecie, a z dziedzictwem Lecha Kaczyńskiego stanie się to samo co z „pokoleniem JPII”, czyli okaże się, że jest tylko piękną ideą. W takiej rzeczywistości trzeba będzie bronić mocnej pozycji Polski na arenie międzynarodowej i w takiej rzeczywistości trzeba będzie walczyć o uczciwość i prawdę w życiu publicznym kraju. Pojawia się stary błąd PiSu – „my, garstka sprawiedliwych, kontra banda łajdaków”. Ja jestem za tym, żeby próbować przynajmniej kilku łotrów „nawrócić”, niż odstraszać wszystkich tych, którym się zdarzyło np. raz w życiu powiedzieć coś złego na zmarłego Prezydenta.

Przerzucając wczoraj kanały telewizyjne trafiłem na Telewizję „Trwam” i ku mojemu zaskoczeniu zobaczyłem jakiś program, w którym pokazywano posłów ze wszystkich opcji politycznych reprezentowanych w Sejmie, którzy nawoływali do zgody, do uszanowania zmarłych i czasu żałoby. Pokazano nawet Ryszarda Kalisza, który przywołał Boga w swojej wypowiedzi. Nie mogłem wyjść z podziwu, że to właśnie radiomaryjna telewizja zdobyła się na taką wielkoduszność i pokazuje wszystkich tych ludzi, którzy faktycznie przed katastrofą nie byli zbyt mili wobec Prezydenta. Tymczasem pałeczkę „katolickiego głos w twoim domu” przejął Jan Pospieszalski. On nigdy nie zawodzi, jeśli chodzi o nawoływanie do konfliktu tam, gdzie przez moment powinien zapanować spokój. Już ruszył na ulicę, żeby zapytać „zwykłych ludzi”, co sądzą o katastrofie lotniczej w Smoleńsku. Zupełnym „przypadkiem” wszyscy „zwykli ludzie” wypowiadali swoje podejrzenia i niewiarę w wypadek. Goście w studiu zarzucili obecnie rządzącym przedwczesne jednanie się z Rosją, młodemu człowiekowi na ulicy nie podobało się obejmowanie premiera przez człowieka, który „ma krew na rękach”. Czyją krew miał ten młody człowiek na myśli? Czeczeńską? Zgoda. Polską sprzed siedemdziesięciu lat na zasadzie figury retorycznej? Czy może było to oskarżenie o katastrofę naszego Tupolewa? Nie wiem, a Jan Pospieszalski wcale nie dążył do doprecyzowania tego sformułowania.

Tymczasem marszałek Komorowski podpisał kontrowersyjną ustawę o IPN. Jeszcze przedwczoraj rozmawiałem z kolegą o tym, że ta ustawa to będzie probierz dobrej woli PO i Bronisława Komorowskiego. Wiadomo, że zmarły prezydent chciał ją albo zawetować albo skierować do Trybunału Konstytucyjnego. Człowiek pełniący obowiązki prezydenta, który co prawda posiada konstytucyjne prawo do podejmowania takiej decyzji, dla przyzwoitości albo wstrzymałby się z jej podpisaniem do czasów wyborów (no, tutaj nie jestem pewien, czy to z kolei byłoby konstytucyjne, bo chyba jest jakiś czas na podpisanie ustaw), albo faktycznie skierowałby ją do Trybunału. Podpisał i nie ma wątpliwości, jakie jest jego zdanie na temat IPNu. Jest to instytucja dla wielu kontrowersyjna, ale uważam, że dla zbadania prawdy historycznej ostatniego półwiecza historycy z IPNu wykonali kolosalną robotę. Utrącanie tej instytucji jest krokiem w kierunku utajniania i zakłamywania historii, czyli praktyk znanych z poprzedniej epoki. W dodatku trudno się oprzeć wrażeniu, że chodzi o złą wolę, bo wystarczy sobie uświadomić, kto na ograniczeniu uprawnień IPN zyska.

Ten sam znajomy, z którym rozmawiałem o Komorowskim, miał w zeszłym roku krótki epizod związany z prawem. Spędził mianowicie kilka dni w areszcie – krótko, bo sędzia uznał zarzuty prokuratora za bezpodstawne. Nieraz na forach internetowych pojawiają się zarzuty, że wśród osadzonych najwięcej jest zwolenników PO (tzn. nie dlatego, że osadza się zwolenników PO, tylko że ci, którzy są w więzieniu, chętnie by na PO głosowali). Kolega mój stwierdził, że to jest po prostu prawda. Kryminaliści wierzą, że rządy PO zapewnią im łagodniejsze traktowanie, a PiSu bali się jak ognia. Każdy kij ma jednak dwa końce. Na blogu Kamila Cebulskiego, który obserwuję, w ostatnim wpisie przeczytałem, że to decyzja Lecha Kaczyńskiego, który był wówczas ministrem sprawiedliwości w rządzie Jerzego Buzka, spowodowała, że prokurator może w sprawach gospodarczych osadzić w areszcie każdego bez uzasadnienia, przez co wielu polskich przedsiębiorców straciło firmy i dorobek życia, mimo, że sędziowie nie znaleźli w nich winy. Samowola urzędnicza to jedna z rzeczy, których nie wykorzeniły ani rządy PiSu, ani PO, ani żadne inne.

Tymczasem wulkaniczny pył znad Islandii paraliżuje światowy ruch lotniczy i istnieje obawa, że żeby prezydent Obama wziął udział w uroczystościach pogrzebowych, trzeba je będzie przesunąć, a przez to chyba cały okres żałoby narodowej ze wszystkimi tego konsekwencjami. Ten stan niestety przestaje nam służyć.