Młodzieży chowanie (7), czyli o nauce języków na lektoratach

Nauczanie języków obcych na lektoracie w polskiej wyższej uczelni, to robota dość niewdzięczna. Mało kto traktuje naukę języka obcego poważnie. W hierarchii pracowników uczelni lektorzy stoją na najniższym szczeblu, natomiast studenci…

Studentów można z grubsza podzielić na kilka kategorii.

1. Ci, którzy języka uczyli się od szkoły podstawowej i zdali z niego maturę (co prawda na poziomie podstawowym, ale jednak maturę!), ale celowo zapisują się do grupy początkującej, żeby bez trudu dostać dobry stopień,
2. Ci, którzy się jakimś cudem faktycznie nigdy danego języka nie uczyli, więc w dobrej wierze zapisują się do grupy początkującej (w przypadku języka angielskiego tacy ludzie trafiają się na studiach niestacjonarnych wśród nieco starszych wiekiem),
3. Ci, którzy uczyli się języka i zapisali się na poziom właściwy ich umiejętnościom.
4. Typ podobny do powyższego, ale wykazujący się ambicjami faktycznego podniesienia swojego poziomu umiejętności – przypadek niezwykle rzadki.
5. Ci, którzy spędzili/spędzali jakiś okres swojego życia zagranicą (w przypadku j. angielskiego) albo w USA albo w Wielkiej Brytanii i nauczyli się lepiej lub gorzej komunikować w języku angielskim, ale mają braki w gramatyce i często nieco bardziej zaawansowanym słownictwie.
6. Teoretycznie mogą trafić się i tacy, którzy spędzili jakiś czas w kraju, gdzie danego języka się używa i opanowali go doskonale w mowie i piśmie, ale tacy idą studiować do Warszawy ;)

Istnieją jeszcze kombinacje powyższych typów, które w sumie składają się na przedziwną mieszankę ludzi o bardzo zróżnicowanych aspiracjach związanych z językiem obcym.

Typ 1. na uczelniach, gdzie pracowałem, jest przeważający. Jest to, ogólnie rzecz biorąc, typ młodego Polaka, który potem w realnym życiu będzie się kierował zasadą, żeby „zarobić, ale się nie narobić”. Przez nich cały proces dydaktyczny przygotowany przez lektora bierze w łeb, bo cokolwiek im zaproponuje, oni już to znają i żądają jak najszybszego zakończenia danego ćwiczenia. Gdyby lektor próbował jednak rozszerzyć zakres materiału, pojawia się bunt, że przecież nie po to się zapisywali na poziom początkujący, żeby robić rzeczy zaawansowane. Przez tego typu studentów najwięcej traci typ 2., czyli ci, którzy się faktycznie nigdy języka nie uczyli. Mogliby się nauczyć, ale zniecierpliwienie tych pierwszych nie pozwala na spokojne przećwiczenie nowego materiału.

W atmosferze równania w dół typ 4. cierpi na wielką frustrację i obwinia lektora (do pewnego stopnia słusznie), że nie wyznacza im zadań na miarę ich ambicji. Wkrótce jednak wpływ otoczenia zaczyna się udzielać i ambicje wyparowują jak kamfora.

Najgorsze są jednak kombinacje tych typów, np. typu 5. i 1. Praca z takimi ludźmi jest niezwykle utrudniona, ponieważ najczęściej domagają się po prostu zwolnienia z egzaminu i w ogóle uczestnictwa w zajęciach, ponieważ uważają, że język mają opanowany doskonale, zaś na poziomie, do którego są formalnie przypisani, nie mają sobie równych. Bardzo często okazuje się jednak, że wcale nie jest tak dobrze.

Częstym argumentem jest „Jak byłem w Anglii, to się z każdym dogadywałem!” Mój Boże! Przecież dogadać można się z każdym nawet na migi. Opanowanie kilku zwrotów pomagających zrozumieć polecenie szefa w pracy, czy zamówić sobie jedzenie w barze to bardzo cenne umiejętności, i faktycznie wykonując te czynności codziennie można uwierzyć, że doskonale opanowało się język. Wielu studentów, w tym nawet na filologiach (sic!), często powtarza, że gramatyka do niczego nie jest aż tak ważna. Do komunikowania się? Zgoda! Zasób słów sięgający ok. 1000 niekoniecznie łączonych ze sobą w sposób gramatycznie poprawny, często zupełnie wystarczy, żeby przeżyć całe życie w USA czy UK, nie umrzeć z głodu i nawet nieźle się bawić.

Lektorat ma jednak inne cele. Teoretycznie powinien przygotować studenta do korzystania z literatury obcojęzycznej niezbędnej do studiowania danego przedmiotu. Człowiek legitymujący się wyższym wykształceniem powinien również być w stanie pisać artykuły w swojej dziedzinie w językach obcych, a także korzystać z wykładów zagranicznych gości. W większości prywatnych uczelni (w państwowych, jak się zdaje, również) jest to utopia, ponieważ wyższa uczelnia nie stawia sobie zadań wychowawczych (może trochę szkoda, bo w dobie, gdy szkoła średnia się poddaje, na uczelnie trafiają ludzie o paskudnych manierach), lektorowi nie musi zależeć, żeby studenta zmusić, czy umotywować do nauki. To nie szkoła podstawowa, gdzie nauczyciele chcą ucznia uszczęśliwić na siłę. W związku z tym tworzy się swego rodzaju błędne koło, gdzie studenci starają się zrobić jak najmniej (nie wszyscy, bo jak już wspomniałem, typ 4. bardzo cierpi), natomiast lektorzy robią tyle, ile mogą, ale też i nie więcej (poza tym niewiele mogą).

Jakie kryteria powinien przyjąć lektor przy ocenianiu studenta? Czy ma oceniać jego umiejętność kupienia sobie kanapki w amerykańskim fast foodzie? Najlepiej ocenia się coś namacalnego, a namacalny jest test! Powiedzmy sobie szczerze – wykonywanie zadań testowych w bardzo znikomym stopniu przygotowuje do rzeczywistego użytkowania języka. Zaznajamia co prawda z regułami gramatycznymi, ale nijak się ma do jakiejkolwiek rzeczywistej czynności w realnym życiu. Niemniej nie znaczy to, że opanowanie gramatyki nie jest ważne! Kiedy mówimy i piszemy, powinniśmy to robić gramatycznie!

Studenci, którzy spędzili jakiś czas w W.Brytanii i uważają się za świetnie mówiących po angielsku, najczęściej posługują się (co prawda wielu z nich płynnie i szybko), okropnym slangiem środowiska, wśród którego przebywali, a przy tym nie słysząc wszystkich niuansów, powtarzają ten slang również niedokładnie, co skutkuje takim językiem, jaki parodiował Henryk Sienkiewicz w „W pustyni i w puszczy” – „Kali kochać mała bibi”. Ponieważ Anglik, czy to pracodawca czy kolega z pracy, nie ma specjalnego interesu, żeby nas uczyć prawidłowego języka (może często sam go kaleczy), nigdy nie zwróci nam uwagi na nasze błędy. W związku z tym błędy te ulegają utrwaleniu przy najlepszej wierze we własne wysokie umiejętności.

Nauczyciele/lektorzy lubią testy, bo łatwo jest sprawdzić i łatwo od razu przyznać jakieś punkty, a więc określić ocenę. Dobry lektorat powinien polegać np. na dyskusji na temat zadanego artykułu w fachowej (dotyczącej studiowanego kierunku) prasie akademickiej, analizie źródeł w języku docelowym, napisaniu prawidłowego formalnego emaila do np. władz angielskiego hrabstwa (na kierunku administracja) w celu zaczerpnięcia potrzebnej informacji, oraz wyprodukowanie własnego artykułu na zadany temat, który można by umieścić w Internecie. Tak się jednak nie dzieje, ponieważ każdy lektor, stawiający takie wymagania naraziłby się na bierny opór ze strony studentów, a często na kłopoty ze strony zwierzchników, do których studenci pobiegliby się poskarżyć. A studenci to przecież źródło utrzymania uczelni…

Na ten temat można by napisać kilka rozpraw doktorskich, ale ponieważ chcę jeszcze trochę popracować w zawodzie, który zapewnia mi chleb, na tym zakończę… ;)