Jeszcze raz o inicjatywie Pawła Kukiza, czyli o jednomandatowych okręgach wyborczych

Co jakiś czas pod postami grupy zmieleni.pl pojawiają się głosy „studzące entuzjazm” wobec jednomandatowych okręgów wyborczych, przytaczając m.in. argumenty tego typu, że lokalnie działają jeszcze gorsze kliki niż na szczeblu centralnym, więc do Sejmu mogłyby się dostać ich przedstawiciele, tak jak to się dzieje w wypadku np. wójtów w gminach czy burmistrzów w małych miasteczkach, oraz że okręgi jednomandatowe nieuchronnie prowadzą do wytworzenia się systemu dwupartyjnego, jak w Wielkiej Brytanii czy Stanach Zjednoczonych.

Oba zarzuty mógłbym skwitować prostym „i co z tego?”, ponieważ nie do końca rozumiem, na czym niby polega wyższość obecnego systemu kilku partii typu wodzowskiego oraz mianowania przez wodzów wiernych sykofantów i przywożenia ich „w teczce” w teren w postaci umieszczania ich na listach wyborczych.

System dwupartyjny to coś, do czego generalnie na kontynencie nie jesteśmy przyzwyczajeni, ponieważ żyjemy w świecie ugrupowań o charakterze sekciarsko-ideologicznym. W praktyce oczywiście z tą ideologicznością różnie bywa (wszyscy znamy polityków), ale nadal generalnie wierzymy, że socjaliści to lewica troszcząca się robotnika (choć może w dzisiejszych czasach bardziej o prawa gejów, kobiet i mniejszości, czyli tzw. „wykluczonych” – to jest temat na osobną dyskusję), lub że liberałowie są za całkowicie wolnym rynkiem z jak najdalej idącym ograniczeniem roli państwa (na przykładzie PO widać, że ma się to nijak do politycznej praktyki tej partii). Tymczasem wielkie partie krajów anglosaskich generalnie między wyborami nie mają zbyt wiele do roboty na gruncie tzw. „roboty partyjnej”, ponieważ przy obsadzonych stanowiskach państwowych, absorbują ich rozgrywki właśnie na gruncie państwowym. Jeżeli lider partii wygranej zostaje w Wielkiej Brytanii premierem, to przede wszystkim rządzi krajem biorąc za to osobistą odpowiedzialność, zaś lider partii przegranej staje się głównym krytycznym recenzentem pracy premiera i jego rządu. Czy struktury partyjne znikają? Oczywiście nie, bo przecież prowadzi się jakąś działalność agitacyjną wśród ludności. Nie ma to jednak takiego charakteru „przyspawania” do stanowiska partyjnego, jak w przypadku polskich koterii politycznych, które słusznie Paweł Kukiz nazwał „czterema PZPRami”.

System dwupartyjny nie wyklucza istnienia wielu mniejszych partii. Te ostatnie jednak wiedząc jak działa system, na czas wyborów podpinają się pod jedną lub drugą machinę. Stąd przy każdych wyborach może się okazać, że program danej partii jest już zupełnie inny niż przy poprzednich. Bodaj w latach 70. ktoś zauważył, że w Stanach Zjednoczonych zrealizowano wszystkie postulaty partii socjalistycznej z lat 30. Jeżeli zaobserwujemy na dodatek wielkie „shifts”, czyli zmiany ideologiczne zarówno wśród Republikanów jak i Demokratów, zobaczymy, że partie w Stanach nie są depozytariuszami sztywnej i po sekciarsku pojętej ideologii. W latach 60. można było zaobserwować, jak Partia Demokratyczna ze spadkobierczyni popleczników niewolnictwa przekształca się w partię popieraną przez ludność kolorową i klasę robotniczą. Republikanie z kolei, czyli spadkobiercy Lincolna, stali się zaciekłymi religijnymi konserwatystami. Trzeba jednak być ostrożnym, ponieważ Demokratów popierają również ludzie głęboko religijni, którzy jakoś muszą się dogadać z wojującymi ateistami. Wracając do czasów Lincolna, to samo wyłonienie się dwóch partii, których nazwy towarzyszą nam do dziś, polegało na przegrupowaniu starych dwóch partii – demokratów (wywodzących się z federalistów) i wigów. Zmianę zaś spowodowała właściwie tylko jedna sprawa, a mianowicie stosunek do niewolnictwa.

W Wielkiej Brytanii charakter partii tworzących system również ewoluował, zaś w wieku XX mogliśmy zaobserwować zastąpienie partii liberalnej (angielskich wigów) przez laburzystów, czyli angielskich socjalistów.

Początkowo rodzący się ruch robotniczy (zarówno związkowy jak i polityczny) współpracował z liberałami przeciwko konserwatystom. Kiedy jednak liberalni posłowie rozczarowali ugrupowania robotnicze, dojrzał czas do stworzenia własnych organizacji. James Keir Hardie, socjalista, ale nie z całą pewnością nie marksista, stworzył Szkocką Partię Pracy, a następnie Niezależną Partię Pracy, już o szerszym zasięgu. Żeby jednak wystartować do wyborów bez wsparcia liberałów musiał zmobilizować inne ugrupowania robotnicze, w tym najważniejsze, czyli związki zawodowe (Trade Union Congress). Z nowym ruchem sympatyzowały inne grupki lewicowe, jak np. składające się z intelektualistów Towarzystwo Fabian (od Kwintusa Fabiusza Kunktatora, gdyż byli zwolennikami wolnych przemian, zaś przeciwnikami rewolucji). Generalnie jednak to związki zawodowe doprowadziły do sukcesu Hardiego, który początkowo był jedynym posłem laburzystowskim w całym Parlamencie. W 1906 tych posłów było już 6. Po pierwszej wojnie światowej laburzysta James Ramsey MacDonald może już sięgnąć po urząd premiera, zaś po drugiej wojnie światowej, partia liberalna odchodzi w cień ustępując na całej linii laburzystom.

Warto sobie teraz zadać pytanie, czy w obecnych polskich warunkach byłoby możliwe, żeby choćby z jednego okręgu wyborczego do Sejmu wszedł poseł niezależny? W praktyce jest to niemożliwe, ponieważ system tworzenia list wyborczych jest zawłaszczony przez partie polityczne, a właściwie ich wodzów.

To, że istnieje niebezpieczeństwo, że do Sejmu dostaną się lokalne cwaniaczki oczywiście w systemie okręgów jednomandatowych istnieje, ale w tym wypadku ludności zamieszkującej dany okręg faktycznie można wtedy powiedzieć – „na kogo głosowaliście, tego macie”. W obecnym systemie taki zarzut wobec wyborców jest po prostu bezczelnością. Jeżeli np. głosuję na człowieka, którego znam z partii X, ale on racji swojego dalszego miejsca na liście do Sejmu nie wchodzi, a zamiast niego wchodzi „jedynka” z tejże partii, czyli człowiek, którego nie cierpię, bo wiem, że to cham i idiota, to nikt nie ma mi prawa zarzucić, że mogłem przecież inaczej zagłosować. Ja głosowałem na człowieka wg mnie porządnego, ale to szefostwo partii X ustaliło, że wygra kto inny, bo de facto głosowałem wcale nie na człowieka, tylko na partię. Jeżeli więc ktoś mi mówi, że do końca nie wyeliminujemy partyjnictwa, to odpowiadam, że owszem, to prawda, ale zaczną się liczyć głosy na konkretne osoby. Jeżeli natomiast w danym regionie pojawi się prężny ruch obywatelski, który zechce wystawić swojego kandydata, to będzie miał szansę to zrobić. Jeżeli ten kandydat wygra i wyjedzie do Warszawy, to będzie szukał ludzi podobnie myślących, którzy zechcą mu pomóc osiągnąć cele, dla których on został wybrany.

Przede wszystkim jednomandatowe okręgi wyborcze wymuszą inny sposób zabiegania o głos wyborcy. Obecnie ludzie myślący z ciekawymi pomysłami, ale nie przynależący do żadnego gangu w ogóle nie startują. Z kolei spośród tych z wielkich gangów nieco starań wykazują ci z dalszych miejsc na liście. „Jedynki” nie muszą, bo i tak są „biorące”. Wierzę, że w przy JOWach zmieni się nie tylko technika, ale i kultura prowadzenia kampanii.

Wracając zaś do zagrożenia zarzucenia Sejmu przedstawicielami lokalnych koterii i sitw. Na działanie grup, które się zmówiły, że będą działać dla własnych korzyści poza widokiem publicznym, faktycznie nie jest łatwo znaleźć metodę. Na szczeblu lokalnym jednak mimo wszystko chyba łatwiej zorganizować grupę, która się takiej sitwie przeciwstawi, niż na szczeblu ogólnokrajowym! W Białymstoku, zanim wygrał prezydent z PO, rządziła prawicowa koalicja, które tylko w pewnym stopniu była pisowska. Akurat do fanów tej koalicji nie należałem, ale to już był wynik ówczesnej woli większości mieszkańców miasta. Tak czy inaczej demokracja polega na tym, że godzimy się na wyniki wyborów, a więc decyzję większości, choćby nie wiem jak nas skręcało ze złości. Na szczeblu lokalnym ludzie są się zresztą w stanie ze sobą dogadać. Słyszy się od czasu do czasu o lokalnych koalicjach PO-SLD, a nawet SLD-PiS. W tym momencie najbardziej denerwująca jest interwencja władz centralnych danej partii, która daje reprymendę swoim lokalnym działaczom, że oto wchodzą w sojusze z ideologicznym „śmiertelnym wrogiem”. A tymczasem to ci ludzie na miejscu wiedzą chyba lepiej co jest dla ich miasta/gminy lepsze niż wódz w Warszawie.

Nie jestem naiwny i doskonale wiem, że nie wyeliminujemy wielkich gangów i klik dogadujących się za kulisami. Niemniej my, jako wyborcy, i tak będziemy mieli większą szansę wpływania na to, co się dzieje. Jeżeli zaś nie będziemy chcieli z tego skorzystać, wtedy faktycznie będziemy mogli mieć do pretensje do siebie. Z tym też przecież trzeba się liczyć, bo niestety nie ma takiego prawa w przyrodzie, które obdarzyłoby przeciętnego obywatela nieomylnością polityczną. Niemniej warto zaryzykować, bo to i tak będzie lepsze niż wojenki watażków stojących na czele swoich gangów, wobec których obywatel jest bezsilny.