Autonomia uczącego się, czyli wiedza a wykształcenie (2)

W starożytnym Egipcie wiedzę posiadali kapłani i strzegli jej jak źrenicy oka. Średniowiecznym mnichom również specjalnie nie zależało, żeby oświecać lud boży. Dopiero wiek osiemnasty przynosi pewne koncepcje pedagogiczne, świadomość tego, że dobrze kiedy ludzie umieją czytać i pisać itd. Nie było to zresztą wcale powszechne. Niewątpliwie wiedza jeszcze długo była pojmowana jako atrybut władzy, stąd arystokracja, zwłaszcza w Europie Środkowej i Wschodniej utrzymuje swoich chłopów w ciemnocie, bo przecież gdyby wszyscy byli wykształceni, to kto by chodził „na pańskie”? Pod koniec XIX wieku pewna grupa polskiej szlachty dochodzi do odkrycia, że bez wciągnięcia chłopów w polskość, nie może być mowy o odrodzeniu niepodległego kraju, stąd „praca u podstaw” i szlachetne damy uczące czytać i pisać chłopskie dzieci, tudzież „Pan Tadeusz”, który „zbłądził pod strzechy”.

Wracając jednak do błędu w rozumowaniu Keira Hardie’go, to problem o ile dostęp do oświaty na poziomie podstawowym wg mnie nie powinien podlegać dyskusji, to szkoły mieniące się średnimi i wyższymi powinny kierować się bardziej selektywnym podejściem. Istnieje bowiem kilka czynników, które sprawiają, że powszechna darmowa oświata prowadzi do drastycznego obniżenia jej poziomu, a przez to de facto nie tylko nie udostępnia, ale wręcz hamuje dostęp do wiedzy, a wiedza (i umiejętności) to prawdziwa wartość, podczas gdy sama „oświata” to abstrakcyjny termin obejmujący przede wszystkim nauczycieli, którym organizuje źródło utrzymania.

Od czasu do czasu moje koleżanki, które są specjalistkami od metodyki nauczania języka angielskiego, epatują nas „rewelacjami” o autonomii ucznia. Mówią to często takim tonem, jakby odkrywały przed nami jakąś prawdę dotychczas pilnie strzeżoną, a chodzi po prostu o to, że dojrzały uczeń ma w sobie wyrobić taką samoświadomość swoich potrzeb dotyczących nabywanej wiedzy, żeby nie czekał na nauczyciela aż ten mu nakaże przyswoić sobie daną partię materiału, ale sam ten materiał opanowuje, a nauczyciela traktuje albo jako kolejne źródło wiedzy (obok książek, Internetu i In.), albo jako bardziej doświadczonego partnera do uczonej dyskusji. Nauczyciel uczniowi o poczuciu autonomii nie musi organizować roboty, bo tenże uczeń sam wie, czego chce.

„Rewelacje” na temat autonomii w nauczaniu śmieszą mnie niepomiernie, ale nie dlatego, że jestem jej przeciwny, bo jest wręcz odwrotnie, tylko że uważam, iż ostatnie przejawy autonomii uczących się, zamordowano w ostatnich dwudziestu latach poprzez powszechny dostęp do szkolnictwa licealnego. Ja sam należałem do pokolenia, o którym starsi mówili, że „was to się prowadza za rączkę”. Niemniej doskonale pamiętam, że w I klasie liceum nasza polonistka nie dyktowała nam żadnych notatek, natomiast skrupulatnie sprawdzała, czy je sporządzamy! Jaki to ma związek z lansowaną (teoretycznie) autonomią w nauczaniu? Otóż taki, że żeby samemu zdobywać wiedzę, trzeba umieć to zrobić. Trzeba wiedzieć jak np. przeczytać książkę i wyłapać z niej rzeczy najistotniejsze, a w dodatku efektywnie je wynotować. Trzeba wiedzieć, jak w materiale, który przeczytaliśmy, bądź usłyszeliśmy, znaleźć problem, odkryć go, a czasami wręcz go stworzyć, i to tak, żeby umieć go potem ciekawie zaprezentować. Jedną z najlepszych metod budowania technicznej strony autonomii ucznia/studenta, jest postawienie go w sytuacji stresowej. Nie ma innej metody – płyniesz, albo toniesz. Oczywiście jak zaczynasz tonąć, to nauczyciel powinien cię uratować, ale błędem jest ochrona ucznia przed stresem za wszelką cenę.

Mój ojciec, który chodził do szkoły podstawowej w latach 40. XX wieku, miał nauczycielkę j. polskiego, pochodzącą z Poznania (zaraz napiszę dlaczego to ważne), która zasiewała wśród tego powojennego pokolenia prawie panikę, ale która skutecznie je nauczyła tego, co zamierzała. Kiedy ojciec poszedł do technikum leśnego, od pierwszych lekcji nie miał żadnych problemów z robieniem notatek z lekcji (wszystkich lekcji, bo tam nikt niczego nie dyktował!). Widząc swoich kolegów mających z tym problemy, a dodajmy do tego, że był to czas, kiedy nie wszystkie podręczniki były dostępne, docenił swoją nauczycielkę z „powszechniaka”, jak wtedy mówiono na podstawówkę. Pochodzenie pani Konc (Koncówny, jak mawia ojciec) jest o tyle ważne, że należała ona do grupy poznańskich pedagogów, którzy już przed II wojną światową stanowczo sprzeciwiali się karom cielesnym wobec dzieci. Mimo to, że nie uciekała się do przemocy fizycznej w dyscyplinowaniu uczniów, z dyscypliną nie miała żadnych problemów. A najważniejsze, że przez swój apodyktyczny styl na pewnym etapie, przygotowała swoich podopiecznych do samodzielności na etapie późniejszym!

cdn.