O starych wyjadaczach i pewnej "chytrej babie"

W 1990 roku, kiedy jeszcze mieszkałem i studiowałem w Łodzi, pracowałem przy obsłudze wielkiej imprezy artystycznej „Konstrukcja w Procesie” (już chciałem napisać „jako wolontariusz”, ale pracowałem za całkiem niezłe pieniądze, więc wolontariat to raczej nie był), przekonałem się naocznie skąd się wziął zwrot „stary wyjadacz”. Zawsze mi się kojarzył z kimś doświadczonym, kimś „kutym na cztery nogi”, co to „z niejednego pieca chleb jadł”, kto wie jak sobie poradzić w każdej sytuacji związanej z jego działalnością zawodową. Nigdy jednak nie potrafiłem zrozumieć dlaczego w tym zwrocie występuje słowo „wyjadacz”. Być może przez moment wydawało mi się, że ma to związek właśnie z owymi chlebami, które człowiek tak nazwany spożywał, a które pochodziły z piekarni umieszczonych w różnych lokalizacjach. Miałem już 25 lat, kiedy na własne oczy zrozumiałem o co chodzi i to zrozumiałem dosłownie w 3 minuty.

Pewnego wieczoru pracowałem z nowojorską artystką Hanną Tierney przy przygotowaniu jej spektaklu w Teatrze Nowym. Tego samego wieczoru odbywał się wielki bankiet dla wszystkich uczestników „Konstrukcji w Procesie”, tudzież dla władz miasta, dziennikarzy i działaczy kultury. Ponieważ Hannah postanowiła pracować przy przygotowaniu scenografii do swojego spektaklu tak długo, jak się da, zdecydowała się zrezygnować z bankietu. Wysłała jednak mnie z poleceniem, żebym się tam dobrze bawił, a jeżeli nic mnie nie zatrzyma, to mogę jej „wziąć coś na wynos”. Z takim też solennym zamiarem udałem się do Pałacu Poznańskiego, gdzie wielkie przyjęcie miało miejsce.

Dotarłszy na miejsce dość szybko, choć piechotą, udałem się po schodach na pierwsze piętro, gdzie w wielkiej sali „z pawiem” (znanej wielu z filmu „Ziemia obiecana” Andrzeja Wajdy, bo to tam kręcono scenę ze starym Bucholzem każącym sobie czytać listy) stał olbrzymi stół z półmiskami jedzenia. Już ze schodów widziałem, że wokół stołu uwija się spory tłum ludzi sprawnie nakładając sobie na talerze to, co na tychże półmiskach się znajdowało. Kiedy jednak dotarłem do stołu, a wcale nie poruszałem się wolno, tłum jakby się przerzedził, natomiast moim oczom ukazały się puste półmiski, tace i wielkie talerze, gdzie jeszcze przed dosłownie 2-3 minutami znajdowały się sałatki, wędliny, mięsa, ryby, owoce, torty i cały szereg innych smakołyków, których fragmenty mogłem dostrzec na talerzach ludzi krążących dookoła i pospiesznie konsumujących swoje zdobycze.

Kiedy dobrze się wszystkim przyjrzałem, zauważyłem, że nie wszyscy goście z całego świata, którzy byli aktywnymi uczestnikami projektu, czyli artyści, zdążyli sobie coś „upolować” na talerz. Wśród szczęśliwych myśliwych przeważali miejscowi, łódzcy działacze polityczni i kulturalni oraz dziennikarze. Nie wszyscy byli bardzo starzy, ale z pewnością starsi, niż ja wówczas. Wtedy to właśnie dopadło mnie olśnienie. „No tak”, pomyślałem, „starzy wyjadacze!”

Cała ta historia przypomniała mi się w związku z filmikiem, jaki umieszczono na YouTube, ukazującym publiczną „wigilię” na otwartym powietrzu, jaką urządzono w Radomiu. Ktoś ten krótki materiał nazwał „Chytra baba z Radomia”. Jak się okazało, słowo „chytra” zostało użyte w znaczeniu „pazerna”, a nie „przebiegła i szczwana”. Na początku widzimy długi stół, na którym stoją butelki z napojami chłodzącymi (to nic, że jest zima i mróz na dworze). Podchodzą ludzie i te wielkie plastikowe butelki coli tudzież innych napojów o pomarańczowym i cytrynowym kolorze z owego stołu zabierają. Na koniec pokazana jest kobieta, która sięga po jedną butelkę takiego napoju, następnie po drugą i w końcu po trzecią, która okazuje się tą ostatnią.

Ludzie zgarniający napoje z radomskiego stołu wcale nie wyglądają na biednych. Po prostu biorą, bo mogą. Oczywiście pojawił się szereg komentarzy wyrażających wielkie zbulwersowanie taką pazernością tych, którzy chyba aż tak potrzebujący nie są. Wydaje mi się jednak, że wychodzi z nich jakaś naiwna wiara w człowieka, a konkretnie w to, że człowiek bierze tylko tyle, ile potrzebuje. Niestety na takiej naiwnej wierze polegała utopia komunizmu, który miał kiedyś nastąpić, kiedy to każdy miał sobie brać tyle dóbr, ile potrzebował, pracować tyle ile chciał, ale ta praca miała właśnie zapewnić taką obfitość wszystkiego, że środków na te potrzeby nigdy nie zabraknie. Człowiek, jak i wiele zwierząt, po prostu w naturze ma zbieranie zapasów, kiedy tylko może.

Oczywiście są sytuacje, w których nauczyliśmy się już nie okazywać naszej chciwej natury i np. na przyjęciach zjadamy wszystko na miejscu, a nie zabieramy jedzenia do domu. Niemniej skądś się przecież wzięło staropolskie powiedzonko: „Jedzcie, jedzcie, spożywajcie, po kieszeniach nie chowajcie”. Wskazuje ono, że ktoś jednak tak robił, skoro trzeba go było zachęcać do zaniechania tego procederu. Mój Tata, jeszcze jako młody leśniczy na Mazurach, został swego czasu zaproszony na wesele urządzane przez ludność przesiedloną z Bieszczad w ramach akcji „Wisła”. Z tego, co opowiadał, w przeciągu pół godziny ogołocono wszystkie stoły, a całe półmiski mięsa i innego jadła podawano przez okna czekającym już tam członkom rodziny, którzy zanosili owe wiktuały do domu. Można to jednak wytłumaczyć tym, że byli to ludzie, którzy przeżyli ciężkie czasy, mieli mentalność spaczoną przez wojnę i straszną biedę.

Doskonale rozumiem urządzanie wigilii, ale również innych uroczystych posiłków dla ludzi naprawdę potrzebujących, którzy znaleźli się w trudnej sytuacji. Dlatego podobają mi się inicjatywy organizacji charytatywnych, w tym kościelnych i cerkiewnych, ponieważ są to piękne ludzkie gesty. Kiedy jednak miasto postanawia wydać publiczne pieniądze na masową imprezę, gdzie postanawia „ugościć” po prostu wszystkich swoich mieszkańców, przypomina to nieco sytuację ze starożytnego Rzymu, gdzie politycy praktycznie przez całą historię tego miasta-centrum imperium fundowali nierobom darmową pszenicę, oliwę, tudzież igrzyska gladiatorów. Nie wiem, czy takie poczęstunki dla wszystkich na koszt podatnika mają jakiś głębszy sens.

Tak czy inaczej, przy tego typu okazjach ujawnia się niestety stara prawda, że niezależnie od sytuacji, najlepiej radzą sobie „starzy wyjadacze”.