O giełdzie z punktu widzenia ekonomicznego ignoranta

Jako ekonomiczny ignorant jestem nieustannie spragniony wiedzy na tematy, które jakoś mi się w mojej ciasnej głowie nie mieszczą. Jednym z takich tematów jest wpływ giełdy papierów wartościowych na gospodarki.

Ustalmy może na początek, co o funkcjonowaniu giełdy wiem, bo być może wiem tak niewiele, albo moja wiedza jest tak zasadniczo błędna, że nie ma się co dziwić, że potem nie rozumiem mechanizmu kryzysów wywoływanych sytuacją na światowych giełdach.

Ekonomii kapitalizmu uczyłem się swego czasu z książki profesora Sadzikowskiego, który w czasach komuny próbował wytłumaczyć studentom, jak to na tym Zachodzie działa. Pisał więc Sadzikowski, że jeżeli akcje jakiegoś przedsiębiorstwa dają roczną dywidendę znacznie przekraczającą procent, jaki można uzyskać z lokaty lub obligacji państwowej, to i ceny takiej akcji rosną. Dzisiaj na takie słowa można się tylko uśmiechnąć, ponieważ doskonale wiemy, że to wcale tak nie działa. A może gdzieś działa, tylko ja o tym nie wiem?

Sama giełda i obroty na niej mają niewiele wspólnego z faktyczną kondycją spółki, której akcjami się na tejże giełdzie obraca. Pieniądze, które krążą na giełdzie również w żaden sposób nie wspierają finansowo owych spółek, poza pierwszym zakupem, czyli tuż po wypuszczeniu akcji na rynek pierwotny. Główna zabawa odbywa się na rynku wtórnym, czyli gracze, podobni do pokerzystów i fanów rozmaitych totalizatorów, tudzież pospolitych zakładów o coś tam, kupują i sprzedają papiery. Pieniądze za te papiery z całą pewnością nie idą na konto kupowanych firm, ale poprzednich właścicieli papieru, którym akurat spodobało się je sprzedać.

Mechanizm kupna i sprzedaży niby powinien mieć coś wspólnego z wynikami finansowymi spółki, no bo przecież nikt nie zechce kupić spółki upadającej, a wręcz przeciwnie, będzie się wyzbywał jej akcji, ale w mechanizmie gry giełdowej nie to okazuje się najważniejsze. Liczy się właściwie jedynie prawo popytu i podaży.

Na przełomie stuleci pokolenie obecnych dwudziestolatków pasjonowało się kolekcjonowaniem tzw. tazosów, czyli wymyślonych w Japonii krążków z obrazkami załączanymi do paczek chipsów. (http://pl.wikipedia.org/wiki/Tazo )W szkołach podstawowych kwitł handel wymienny, przy czym w zależności od liczby dostępnych tazosów na „rynku”, ich cena rosła lub malała. To jest akurat mechanizm znany od stuleci i całkiem zrozumiały. Chodzi tylko o to, ze owe kolorowe krążki stanowiły atrakcję samą w sobie i nie kryły za sobą żadnej wartości umownej.

Mechanizm kupowania i sprzedawania akcji na giełdzie pokazuje, że w większości przypadków wzajemna wymiana akcji odbywa się na podobnej zasadzie, zaś giełdowi spekulanci po prostu bawią się papierami (dziś nawet nie są to papiery, tylko same nazwy firm na monitorze komputera). Wiele zależy od zasobności portfela graczy. Może się np. zdarzyć, że w celu zakupu atrakcyjnych akcji na rynku pierwotnym, ale akcji na rynku wtórnym, których trend obiecuje duży zysk, gracz giełdowy w celu pozyskania gotówki na tenże zakup, wyprzedaje akcje innej firmy, która akurat pod względem fundamentalnym ma się bardzo dobrze, wypracowuje zyski i nawet wypłaca niezłą dywidendę. Gracza nic to nie obchodzi, bo on potrzebuje szybkiej gotówki na szybki zakup innych papierów.

Oczywiście wiem, że na giełdzie są też poważni kontrahenci, którzy np. chcą być udziałowcami w dobrze prosperujących spółkach, a jak pokazują amerykańskie (i nie tylko) filmy, niekiedy rekiny finansjery skupują akcje jakiejś spółki żeby dokonać tzw. wrogiego przejęcia. Niemniej fakt, że większość transakcji giełdowych dokonywanych codziennie na całym świecie niewiele ma wspólnego z produkcją dóbr materialnych i usług oraz ich sprzedażą, nasuwa mi właśnie tę wątpliwość co do giełd wywołujących kryzysy.

Dlaczego tak nas podniecają wieści z giełdy, spadki indeksów itd.? Przecież jako postronni widzowie nie przeżywamy tak mocno rozgrywek pokera w Las Vegas. Co nas właściwie obchodzi to, że kilkoro ludzi bawi się kolorowymi obrazkami i dzięki temu jeden wygrywa, a drugi przegrywa? W końcu to nie nasze pieniądze (o ile sami w pokera nie gramy) i czy ktoś tam wygrywa czy przegrywa, my na tym ani nie zyskamy ani nie stracimy?

Firmy nadal utrzymują się z produkcji i sprzedaży produktów. My, jako konsumenci, kupujemy te produkty, bo są nam potrzebne, a pieniądze bierzemy z pracy w innych firmach, które też coś produkują i sprzedają. Co nas obchodzi, że ktoś się bawi papierami z nazwami tych firm?

Obawiam się, że gdzieś popełniam jakiś zasadniczy błąd w rozumowaniu, no bo jednak te giełdy faktycznie wywołują krachy finansowe, a w rezultacie kryzysy gospodarcze na całym świecie. Nieśmiało podejrzewam, że ma to coś wspólnego z podażą pieniądza i jego ilością na rynku, ale jako ignorant, nie mam o tych sprawach zbyt wielkiego pojęcia. To, co obecnie robią z naszymi oszczędnościami banki, to jest w dużej mierze czarna magia. Jeżeli decydujemy się na powierzenie naszych pieniędzy funduszom powierniczym, czy firmom brokerskim obracającymi nimi na giełdach papierów wartościowych, powinniśmy sobie chyba jednak zdawać sprawę z tego, że wcale nie wspieramy niczyjej gospodarki, a tylko uczestniczymy w grze tylko tym różniącej się od totolotka, że rządzą nią pewne mechanizmy psychologiczne ludzi, którzy pewnego dnia decydują się jakiś papier kupić, a inni sprzedać.

Człowiek posiadający władzę sądzenia nie planuje swojego budżetu na podstawie wiary w wygraną w lotto. Giełda, powiedzmy, stwarza większe prawdopodobieństwo wygranej niż lotto, bo przewidywania pewnych zachowań graczy można się w jakiś sposób nauczyć, tak samo jak gry w pokera, ale nie zapominajmy, że jest to nadal gra hazardowa o wyniku zero-jedynkowym. Oczywiście upraszczam, ale chodzi o to, że w tym mechanizmie ktoś musi przegrać, żeby ktoś mógł wygrać.

Może zamiast podniecać się giełdą i sugerować się jej wynikami, lepiej studiować faktyczną kondycję poszczególnych firm, tudzież zasobność portfeli szarych konsumentów i stąd wyciągać jakieś wnioski na temat gospodarki w ogóle? Tak sobie głośno myślę, a jeżeli głupio, to będę wdzięczny za każdy merytoryczny komentarz ze strony kogoś, kto się w tej materii lepiej rozeznaje.